Ailffocysu rheoleiddio

Myfyrdodau gan ein Prif Swyddog Gweithredol Alan Clamp wrth iddo deithio i roi’r araith gyweirnod yng Nghynhadledd Addysg Flynyddol 2023 y Cyngor ar Drwyddedu, Gorfodi a Rheoleiddio (CLEAR) ddydd Iau 28 Medi 2023.

Mae popeth sy'n cael ei reoleiddio - pobl, lleoedd a chynhyrchion - yn newid. Rydym yn gweld newidiadau mewn technoleg, yr amgylchedd, technegau, ffyrdd o weithio, normau a disgwyliadau cymdeithasol, gwleidyddiaeth a gwybodaeth. Felly, mae’n rhaid i reoleiddio newid. 

Mae rheoleiddio yn fodel amherffaith. Mae'n lleihau risg, ond mae pethau'n dal i fynd o chwith a gall y niwed dilynol fod yn sylweddol. Felly rydym bob amser yn ymdrechu i wella, yn enwedig o ran buddsoddi ymdrech reoleiddiol yn y lleoedd mwyaf peryglus. Pan fydd pethau’n mynd o chwith anaml y mae’n golygu bod angen mwy o reoleiddio arnom – dim ond gwell rheoleiddio (ac mae angen i ni hefyd edrych ar gamau gweithredu nad ydynt yn rhai rheoleiddio a all leihau’r risg o niwed).

Rwyf wedi gweithio ym maes rheoleiddio ers dros 25 mlynedd (mewn gwirionedd mae'n dringo tuag at 30 mlynedd). Mae wedi bod yn ddiddiwedd o ddiddorol, pleserus a (dwi'n gobeithio) defnyddiol. Fodd bynnag, mae canfyddiadau'r cyhoedd – neu o leiaf gwleidyddol a'r cyfryngau – o reoleiddio ychydig yn llai cadarnhaol. Mae'n mynd rhywbeth fel hyn …… Mae rheoliad yn ymwneud â rheolau y mae'n rhaid i bobl eu dilyn. Mae'n ymwneud â chydymffurfio â'r rheolau hyn a gorfodi mewn achosion o ddiffyg cydymffurfio. Mae'n swyddogol, yn fiwrocrataidd, yn ddiflas ac yn aml yn fân. Mae'n ymwneud â 'ticio blychau' a 'tâp coch diddiwedd' – mynd yn y ffordd ac ychwanegu dim gwerth. Mae rheoleiddwyr yn ormeswyr potiau tun, yn gosod beichiau gormodol a chyfyngiadau llym a sancsiynau ar bobl a busnesau. Byddai dadreoleiddio yn gwneud y byd yn lle gwell.

Dydw i ddim yn cymryd rhan yn y rhan fwyaf o'r dadleuon hyn – o leiaf nid ar gyfer pob rheoliad ac nid drwy'r amser. Dyma'r farn negyddol am reoleiddio ac yn anffodus weithiau mae rheoleiddwyr eu hunain hefyd yn pwysleisio'r negyddol. Mae rheoleiddio negyddol yn canolbwyntio ar reoleiddwyr mewn tyrau ifori, rheolau dosbarthu, sy'n gofyn am wiriadau cydymffurfio gormodol a gosod sancsiynau cosbol. Mae'n seiliedig ar fodel rheoleiddio sydd wedi'i dargedu at yr enwadur cyffredin isaf; model wedi'i adeiladu ar ddiffyg ymddiriedaeth sy'n ystyried bod angen gwyliadwriaeth gyson ar bob endid a reoleiddir a 'ffon' reoleiddio i'w cadw i gyd-fynd. Ychydig iawn o reoleiddio sydd fel hyn mewn gwirionedd, ond gall hynny fod y canfyddiad, ac mae hyd yn oed y rheoleiddwyr mwyaf goleuedig weithiau'n canolbwyntio gormod ar y model negyddol.

Mae angen inni bwysleisio'r model cadarnhaol o reoleiddio. Os yw rheoleiddio yn ymwneud â diogelu'r cyhoedd mewn gwirionedd, yna dylai fod yn fwy ataliol.

Yn gyntaf oll, peidiwch â'i ddefnyddio os nad oes rhaid.

Yn ail, mewn rheoleiddio proffesiynol yn bendant mae mwy y gellid ei wneud mewn addysg a hyfforddiant cychwynnol, a datblygiad proffesiynol parhaus, yn enwedig o ran ymddygiad.

Yn drydydd, buddsoddi mwy o amser ac adnoddau mewn gwybodaeth, cyngor ac arweiniad i helpu gweithwyr proffesiynol i gyrraedd y safonau gofynnol (cymhwysedd ac ymddygiad).

Yn bedwerydd, ymgysylltu â’r holl randdeiliaid sydd â rôl ym maes diogelu’r cyhoedd i wella effeithiolrwydd mesurau diogelu a sicrhau gwelliannau i’r system lle bo angen.

Yn bumed, ac yn olaf, ymarfer rheoleiddio tosturiol i: gefnogi lles proffesiynol; lleihau ofn ac arfer amddiffynnol; a hyrwyddo diwylliannau cadarnhaol yn y gweithle. Dyma’r model rheoleiddio cadarnhaol ac mae’n dod â chanlyniadau gwell i bawb.

Mae'n bryd ailffocysu rheoleiddio; i symud y cydbwysedd; i ganolbwyntio mwy ar foron a llai ar ffyn; i bwysleisio'r cadarnhaol.